Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2023 оны 04 дүгээр сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2023 оны 04 дүгээр сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Бургалтай, Бугант, Туул, Буурь, Хиагт голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 17 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн хяналт-шинжилгээний цэгээс 1 удаа усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 257.0-259.1 мг/л-т хэлбэлзэж ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

 Орхон гол, Орхон голын Орхон, Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 232.4-328.2 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, Орхон-Шаамар цэгээс авсан сорьцонд нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.053 мгN/л буюу ХА-аас 2.65 дахин давж бага зэргийн бохирдол үүссэн байна.

Хараа гол, Хараа голын Мандал сумын гүүрний дээд ба доод, Баянгол хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 233.1-249.6 мг/л-т хэлбэлзэж, Хараа-Баруунхараа болон Хараа-Зүүнхараа доод цэгээс авсан сорьцонд нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.028- 0.049 мгN/л буюу ХА-аас 1.40-2.65 дахин давж бага зэргийн бохирдол үүссэн байна.

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 105.1-149.8 мг/л-т хэлбэлзэж ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Бургалтай гол, Бургалтай голын Бургалтай хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт  337.7  мг/л,  ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Бугант гол, Бугант голын Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 134.9 мг/л,  ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

 Туул гол, Туул голын Орхонтуул  хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 306.5 мг/л, ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Буурь гол, Буурь голын Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 446.2 мг/л, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 6.1 мгО/л буюу ХА-аас 2.0 дахин,  усан дахь перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/-ын агууламж 17.6 мгN/л буюу ХА-аас 1.76 дахин давсан  байна.

Хиагт гол, Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их 556.9 мг/л, голын усны хялбар исэлдэх органик бодис болон эрдэс азотын бохирдол их, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч /БХХ₅/-ийн агууламж 8.5 мгО/л буюу ХА-аас 2.8 дахин, усан дахь аммонийн азот/NH­₄/-ын агууламж 10.84 мгN/л буюу ХА-аас 21.68 дахин, нитритийн азот/NО₂/-ын агууламж 0.682 мгN/л буюу ХА-аас 34.1  дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.179 мгР/л буюу ХА-аас 1.79 дахин тус тус давж маш их бохирдолтой байлаа.

Гадаргын усны химийн бодисын агууламж

Хүснэгт 1

Дүгнэлт: Орхон гол, Сэлэнгэ мөрөн цэвэр байлаа.

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2023 оны 4 дүгээр сарын 12-нд Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Сэлэнгэ Цэнгэг Ус” ОНӨААТҮГ-ын хаягдал ус цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан хаягдал бохир усны 2 сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд ЦБ-аас гарч байгаа ус 0.00%-ийн буюу цэвэршүүлэлтгүй байна.

2023 оны 4 дүгээр сарын ЦБ-ын орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ гэх)-тэй харьцуулан хүснэгт 2-т үзүүллээ.

Хаягдал усны бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 2

Тайлбар:MNS 4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлэх хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Үгийн товчлол: Ж/б-жинлэгдсэн бодис, БХХ5-биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ХХХ-химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-перманганатын исэлдэх чанар

Энэ сард “Сэлэнгэ Цэнгэг Ус” ОНӨААТҮГ-ын цэвэрлэх байгууламжийн цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг үзэхэд ЗДХ-нээс жинлэгдсэн бодис 35.3 дахин, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч 6.1 дахин, химийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч 13.1 дахин, перманганатын исэлдэх чанар 3.5 дахин, эрдэс фосфор 1.9 дахин, нийт азот 3.02 дахин тус тус бохирдсон усыг хаягдлын даланд хаяж байгаа бөгөөд цэвэрлэх байгууламжийн халуун агаар үлээлгэх мотор ажиллахгүй байна.

2. Агаарын чанар

 Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын агаарын чанарын харуулын 04 дүгээр сарын ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.003 мг/м³, хамгийн их нь 0.006 мг/м³, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.017 мг/м³, хамгийн их нь 0.042 мг/м³, нийт тоосны дундаж агууламж 0.023 мг/м³, хамгийн их нь 0.135 мг/м³ байна. Агаарын чанарын MNS 4585:2016 стандарт дахь хүлцэх агууламжаас PM10 буюу том ширхэглэгт тоосонцор, PM2.5 буюу нарийн ширхэглэгт тоосонцор давсан үзүүлэлтгүй байна. Агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна.

Агаарын чанарын 2-р харуул болох Мандал сумын агаар дахь түгээмэл бохирдуулагч хий болох азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.034 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.052 мг/м³, хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.013 мг/м³, хамгийн их агууламж 0.018 мг/м³ байна. PM10 тоосонцорын дундаж агууламж 0.033 мг/м³, хамгийн их нь 0.068 мг/м³,  PM2.5 тоосонцорын дундаж агууламж 0.029 мг/м³, хамгийн их нь 0.057 мг/м³ бөгөөд агаарын чанарын MNS 4585:2016 стандарт дахь хүлцэх агууламжаас РМ2.5 тоосонцор 04 дугаар сарын 07, 21-ны  өдрүүдэд агаарын чанарын MNS 4585:2016 стандарт дахь хүлцэх агууламжаас 1.14 дахин давсан байна.

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын инженер   М.Өнөржаргал